Σταύρος Τορνές (1932-1988)

...όταν νιώσω ότι θέλω να κάνω μια ταινία, δε μπορώ να περιμένω. Θεωρώ πρώτιστη ελευθερία να κάνεις κάτι όταν το θέλεις εσύ. Εκεί μετριέται το δικαίωμα στην έκφραση και η συνέπεια μ' αυτό που θες να είσαι.

 

Θα ήθελα ο κινηματογράφος που παράγεται στην Ελλάδα να ξαναβρεί αυτό που μας άφησε ο βωβός κινηματογράφος: τη σαφήνεια και τη δύναμη...

 

...παρ' όλο το χαμηλό κόστος τους, οι ταινίες μου προσπαθούν να μην υστερούν. Tελικά αυτό που παίζει ρόλο είναι το δημιουργικό στοιχείο. Όχι τα μέσα...

 

Δε θεωρώ ότι οι ταινίες μου είναι εκείνες που εμποδίζουν τους θεατές να τις δουν. Είναι οι μηχανισμοί. Θα έπρεπε να υπάρχει μία εμπορική υποδομή που δεν περιφρονεί τα 10.000 εισιτήρια.

 

Αν δε σε απασχολεί το Σινεμά ως Τέχνη, τότε τι πας να κάνεις; Να πραγματώσεις την απλή επιθυμία των ανθρώπων να φωτογραφίζονται; Μα, αυτό μπορεί να το κάνει ο καθένας.

 

Στο χώρο του Ελληνικού Κινηματογράφου υπάρχει πολύ πάθος και πολύ κέφι, αλλά υπάρχει λίγη αγάπη. Γιατί αν υπήρχε αγάπη θα μπορούσε ν' αναπληρωθεί το γεγονός του αρνητικού περιβάλλοντος που συναντά κατά τη φάση της υλοποίησης μία ταινία.

 

Βέβαια, εύκολα σ' αυτό τον τόπο μπορούν να σου δώσουν μια κλοτσιά. στο σκαμνί που κάθεσαι, να πέσεις και να μην ξανασηκωθείς. Αλλά αυτά θα φοβηθούμε; Εγώ, όσα σκαμνιά κι αν μου γκρεμίσουν, αργά ή γρήγορα, μ' ένα κομματάκι φιλμ, θα την κάνω την ταινία μου. Αυτό που με λυπεί είναι ότι oι άνθρωποι του Σινεμά κoλλάνε στις δύσκολες συνθήκες, οι οποίες είναι μεν μια αλήθεια, αλλά δε μπορεί να είναι η δική τους αλήθεια. Που βρίσκεται η αλήθεια τους;

 

Ο Κινηματογράφος ήταν και είναι ο εκφραστής μιας άλλης ελευθερίας, μίας άλλης δυνατότητας ζωής, που σήμερα βρίσκει ένα πρόσωπο καινούριο αυτό που θα ονόμαζα εγώ αυθεντική απόλαυση. Το στοιχείο, βέβαια, της απόλαυσης το περιείχε πάντοτε το Σινεμά, αλλά στις μέρες μας το ξαναβρίσκει με πιο δυναμικό τρόπο. Πού βρίσκεται αυτός ο δυναμισμός; Μα, στο γεγονός ότι στα εμπορικά κλειστά κυκλώματα (όπως είναι η Τηλεόραση), που παράγουν μια ξερή αποστεγνωμένη εικόνα ως καταναλωτικό προϊών, ο κινηματογράφος μπορεί ν' αντιπαραθέσει την απόλαυση; Aυτή η τελετουργία του να είσαι μαζί με άλλους σε μια αίθουσα σκοτεινή, να δεις μαζί τους, να καθηλωθείς από το μέγεθος της εικόνας, δεν αντικαθίσταται με τίποτε.

 

Πώς θα συναντήσει μια ταινία το κοινό της; Μα, προβάλλοντας κάποια ενδιαφέρουσα πρόταση. Δε μπορεί ένας σκηνοθέτης να μένει αδιάφορος απέναντι στο γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν πάψει να ενδιαφέρονται για το Σινεμά. Μ' αρέσει όταν οι νέοι δείχνουν περιέργεια για τη δουλειά μου, γελούν, διαλογίζονται, συζητούν γι' αυτή - αυτό μ' ενδιαφέρει και όχι κάποια αόριστη και γενική "επιστροφή" του κοινού στις αίθουσες. Εγώ δεν κάνω ταινίες για να πλουτίσω ή να κόψω εισιτήρια, αλλά για να χαρώ ο ίδιος. Οφείλω, όμως, να 'χω μιαν ευαισθησία σε ό,τι αφορά όλο αυτό το πλέγμα των σχέσεων που είναι η διανομή και τα σχετικά. Η ταινία πρέπει να 'χει ένα στοιχείο γοητείας για να κινηθεί. Μ αυτό βέβαια, δεν εννοώ ότι η ταινία πρέπει να υπακούει σε κάποιους κανόνες ή να 'χει κάποιο συγκεκριμένο χαρακτήρα για ν' αρέσει.

 

Kινηματογράφος είμαστε εμείς και οι ταινίες μας. Χωρίς αυτές, δεν είμαστε τίποτα. Τα Φεστιβάλ δεν δημιουργούν το Σινεμά, Υπάρχουν ερήμην του. Ωστόσο, έχουν ενδιαφέρον, εκεί συγκρίνονται οι άνθρωποι, αποκτούν ερεθισμούς, έστω και αρνητικούς, έρχονται αντιμέτωποι μ' ένα σκληρό, συχνά ανθρωποφάγο κοινό, σκέφτονται και μπορούν να δουν τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν σε μια συγκεκριμένη αρνητική κοινωνική πραγματικότητα...

 

Ίσως η αντίδραση του κοινού στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης να βάζει ένα αίτημα σ' εμάς τους ίδιους. Παρ' όλο που αρνιέμαι ολοσχερώς την αυτοκριτική (γιατί τις ταινίες σου τις φτιάχνεις για σένα, και από κει και πέρα τίποτε δε σ' ενδιαφέρει), δε μπορώ να αρνηθώ ότι οι συνθήκες του Φεστιβάλ με προκαλούν σε σκέψη. Εσύ προσπαθείς να βρεις τον άλλο και ο άλλος δε σε θέλει. Στο βαθμό όμως, που μέσα απ' αυτή την αρνητική επαφή υπάρχεις με το έργο σου, είτε εξουθενώνεσαι κυριολεκτικά είτε έρχεσαι για άλλη μια φορά αντιμέτωπος με τον εαυτό σου: λυτρωτική διαδικασία, Χωρίς, λοιπόν, να εύχομαι οι άνθρωποι να βρίζονται ή να διαπληκτίζονται, βρίσκω προτιμότερο έναν διαπληκτισμό από την κρυφή αδιαφορία των ανθρώπων...

 

Ο κινηματογράφος είναι μια ανάγκη. Μια βαθιά κοινωνική ανάγκη. Το να θέλουν οι άνθρωποι να δουν κινηματογράφο σημαίνει μια μύηση ξανά, σημαίνει ένα ξαναπλησίασμα, σημαίνει μία ξανα-αγάπη, σημαίνει ένας ξανα-έρωτας, μια ξανά-πίστη. Έτσι θα ξαναβρεθούμε στον κινηματογράφο. Δεν θα βρεθούμε μέσα απ' τα δεδομένα τα θεαματικά. Αντίθετα θα βρεθούμε μέσα από την ανάγκη της προσφυγής στο φαντασιακό, μέσα από την δυνατότητα της υπέρβασης, μέσα από την ανθρωπολογική δυνατότητα που έχει ο κινηματογράφος.

 

Από συνέντευξη στους Γιώργο Σπανό και Μιχάλη Μένεγο. Συζητούν για το πώς έβλεπε ο ίδιος ο Τορνές το ότι οι ταινίες του γυρίζονταν με ελάχιστα χρήματα.

-  Δηλαδή δεν είναι επιδίωξη το χαμηλό κόστος.

- Όχι βρε παιδί μου, το χαμηλό κόστος είναι μια διέξοδος να μπορείς να κάνεις κινηματογράφο. Δηλαδή και με χώμα αν πρέπει, πρέπει να κάνεις σε τελευταία ανάλυση. Εδώ έχω πει από τ´ αμίμητα, που λένε: «Έχουμε να φάμε; συνεχίζει η ταινία. Σταματήσαμε να τρώμε; δεν μπορούμε να πάμε παρακάτω».

 

...αν δεν θα έβρισκα αύριο πελίκολα δηλαδή ταινία, μπορεί να 'βρισκα κουρελούδες που είχε φτιάξει η γιαγιά μου, να τις βάλω στη σειρά και ν' αρχίσω να γράφω επάνω και να κάνω ένα είδος σινεμά.

 

...ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΗΣ είναι αυτός που ασχολείται με τον κινηματογράφο, σε διάφορες δημιουργικές του φάσεις. Ως όρος, αποδίδει κάτι το αλχημικό. Παλεύεις με χημεία, με εικόνες, με γεγονότα, με χρόνους, με χρονικά κενά, κι όλα αυτά πρέπει να αποκτήσουν μια συνάφεια, μια συνέχεια, έναν ειρμό. Και πιο πολύ τώρα, που διανύουμε το μετά, σε ό,τι έχει ήδη υπάρξει, έχει ειπωθεί, έχει ολοκληρωθεί, στην πρώτη μεγάλη περίοδο ζωής του κινηματογράφου. Οι σημερινοί κινηματογραφιστές είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας του κινηματογράφου. Δεν είναι ο κινηματογράφος που τώρα γεννήθηκε μπροστά μας και εμείς συμβαδίζουμε στην πορεία ανίχνευσης των εκφραστικών του δυνατοτήτων. Αυτό έχει τελειώσει, ήδη από τη δεκαετία του ΄60. Εμείς οι σημερινοί ξεκινάμε από έναν κορεσμό: από ό,τι ήδη είδαμε, ήδη γνωρίσαμε, ήδη κατατάξαμε. Είμαστε δηλαδή το αποτέλεσμα, είμαστε η κουλτούρα, οι άνθρωποι που βγαίνουν μέσα από αυτές τις συνθήκες που λέγεται κινηματογράφος...

 

Ο κινηματογράφος είναι η ύστατη στιγμή για να μην πεις πράγματα...

 

Ο κινηματογράφος προσδιορίζεται εκτός απ' όλα τ' άλλα κι από την υλικότητά του. Κι αυτή η υλικότητα δεν ταιριάζει με την ελευθερία που έχει ο ποιητικός λόγος. Είναι μια καινούργια διάσταση. Και τεχνολογία, αλλά και αναιρετικός της τεχνολογίας. Και εικόνα, αλλά η υπόσταση της εικόνας αποδίδεται στο σελιλόιντ. Υπάρχει ένα έντεχνο στοιχείο και η συνείδηση αυτού του έντεχνου δίνει μια διάσταση σύγκρουση της καθαρής, φευγάτης ποίησης και της τεχνολογίας. Εγώ αντιδρώ στην ευκολία με την οποία με χαρακτηρίζουν ποιητή του κινηματογράφου, επειδή θεωρώ πως αυτό δεν ταιριάζει με την ιδιότητα που επέλεξα, του κινηματογραφιστή: να αφηγούμαι με διάμεσο τις εικόνες και τη συναρμογή τους.

 

Ο κινηματογράφος σήμερα -ένας κινηματογράφος επιβολής- στηρίζεται όχι στην καθαρή σχέση με την εικόνα, όσο στις εικόνες που οι άλλες τέχνες επέβαλαν κι ο κινηματογράφος με τη σειρά του λεηλάτησε, εικόνες -σημαίνοντα άλλων τεχνών, που ο κινηματογράφος 'δανείστηκε', υιοθέτησε και συγχώνευσε σε ό,τι λέμε κινηματογραφικό έργο. Εγώ υπερασπίζομαι μια επιστροφή στο σημαίνον - εικόνα, στην αυτοδύναμη εικόνα, η οποία στο βάθος της φέρει τη δυνατότητα μιας καινούργιας μύησης και μιας ανανεωμένης και άμεσης σχέσης του ματιού απευθείας μ' αυτήν.

 

- Και που φτάνουν αυτοί οι άνθρωποι, μέσα σε αυτή τη ταινία; Πουλάνε Ερωδιούς;
- Όταν ο άνθρωπος δεν έχει κεφάλαιο γίνεται εφευρετικός. Αποκτά μια δεξιοτεχνία του μάγου, του ανθρώπου που μπορεί να πλησιάσει το θαυμαστό-κάτι που για να επιτευχθεί απαιτεί μια καθαρότητα.